UTANÇ DUYGUSU
İnandığımız sosyal normları çiğnediğimizde utanırız. Böyle anlarda kendimizi aşağılanmış, açıkta kalmış ve küçük hissederiz ve başka birinin gözünün içine bakamayız. Yere batmak ve yok olmak isteriz.
Berlin FreeÜniversitesi’nden filozof Hilge Landweer’e göre, birinin utanç duyması için belirli koşulların bir araya gelmesi gerekiyor. Özellikle, kişi bir normu ihlal ettiğinin farkında olmalıdır. Ayrıca normu arzu edilir ve bağlayıcı olarak görmelidir çünkü ancak o zaman ihlal, kişiyi gerçekten rahatsız hissettirebilir. Yargılayan bir kişinin bulunması her zaman gerekli bile değildir; sadece bir başkasının yargısını hayal etmemiz yeterlidir
UTANÇ VE SUÇLULUK AYNI ŞEY DEĞİLDİR
Utanç, odağımızı içe doğru yönlendirmemizi ve tüm benliğimizi olumsuz bir ışık altında görmemizi sağlar. Suçluluk duygusu, aksine sorumluluğunu kabul ettiğimiz somut bir eylemin sonucudur. Suçluluk, dikkatimizi başkalarının duygularına odaklamamıza neden olur.
George Mason Üniversitesi’nden June Tangney, onlarca yıldır utanç üzerine çalışıyor. Houston Üniversitesi’nden Ronda L. Dearing ve diğerleri ile yaptığı çok sayıda işbirliğinde, utanma eğilimine sahip olan kişilerin genellikle düşük özsaygıya sahip olduklarını keşfetti.
CİNSİYET VE YAŞ FARKLILIKLARI
2010 yılında, Bern Üniversitesi’nden Ulrich Orth liderliğindeki bir psikolog ekibi, çoğu ABD’de yaşayan 13 ile 89 yaşları arasında 2.600'den fazla gönüllüde utanç üzerinde çalıştılar. Ergenlerin utanç duygusuna daha yatkın olduğunu buldular.Utanma eğilimi 50 yaşına kadar azalır;hayatın ilerleyen dönemlerinde ise insanlar tekrar daha kolay utanmaya başlayabilirler . Yaşlılığa girip vücudumuzdaki ve görünümümüzdeki bozulmalar konusunda endişelendikçe, yeniden utanç duygusunu yoğun hissetmeye başlayabiliriz.
Tangney ve diğerleri, utancın kişinin sosyal olarak yapıcı şekillerde davranma eğilimini azalttığını savunuyorlar. Suçluluk duygusu ise sosyal olarak uyumlu davranışı teşvik eder. İnsanlar genellikle utanç ve suçluluktan sanki aynıymış gibi bahsederler ama değillerdir. Utanç gibi suçluluk da ahlaki, etik veya dini normları ihlal ettiğimizde ve bunun için kendimizi eleştirdiğimizde ortaya çıkar. Aradaki farka bakacak olursak utanç hissettiğimizde kendimizi olumsuz , suçluluk hissettiğimizde ise belirli bir eylemi olumsuz olarak değerlendiririz. Eylemlerimiz bir başkasını etkilediği için kendimizi suçlu hissediyoruz ve kendimizi sorumlu hissediyoruz.
Ayrıca suçluluk, bir kişinin empatik olabileceğinin bir işaretidir. Kişinin başka birinin bakış açısını alabilmesi, özgecil davranması ve yakın, şefkatli ilişkilere sahip olması için önemli olan bir özelliktir. Aslında, ancak kendimizi başka birinin yerine koyabilirsek ve eylemimizin diğer kişiye acı verdiğini veya ona zarar verdiğini kabul edersek, suçluluk duygusu hissedebiliriz. Genellikle küçük çocuklar için geçerli olduğu gibi, empati kuramayan insanlar suçluluk hissedemezler. Suçluluk bizi başkalarına zarar vermekten alıkoyar ve ortak yarar için ilişkiler kurmaya teşvik eder. Suçlu hissettiğimizde, bakışımızı dışa çevirir ve verdiğimiz zararı tersine çevirmek için stratejiler ararız. Utandığımızda, dikkatimizi içimize çevirerek içimizde dönen duygulara odaklanır ve etrafımızda olup bitenlere daha az ilgi gösteririz.
Öyleyse, sorumluluklarında yapıcı davranışı teşvik etmek isteyen ebeveynler, öğretmenler, ve diğerleri kuralları çiğneyenleri utandırmaktan kaçınmaları, bunun yerine eylemlerinin başkaları üzerindeki etkilerini anlamalarına ve adım atmalarına yardımcı olmayı seçmeleri daha iyi olacaktır.
KAYNAKÇA:
Ruhsal Bozukluklarda Utanç Duygusu Yaşanmanın Yoğunluğu Üzerine. Annette Kämmerer in Psychotherapie, Psychosomatik, Medizinische Psychologie, Vol. 60, №7, sayfa 262–270; Temmuz 2010.
Yaşam Süresi Boyunca Utanç, Suçluluk ve Gururun Yörüngesini İzlemek. Ulrich Orth ve ark. Journal of Personality and Social Psychology, Vol . 99, №6, sayfa 1061–1071; Aralık 2010.
